युक्रेनसँग त्यस्ता कुन खनिजहरू छन् ? जसमा परेको छ ट्रम्पको बक्रदृष्टि

काठमाण्डौ । युक्रेन र अमेरिका खनिज सम्झौताका सर्तहरूमा सहमत भएका छन्। कार्यान्वयन गर्न सकिने गरी सम्झौतामा महत्वपूर्ण परिमार्जन गर्न दुवै देश सहमत भएका हुन् । युक्रेनको खनिजको प्रयोगबाट अमेरिकाले ५०० अर्ब डलर कमाउने प्रारम्भिक शर्त त्यागेको सञ्चारमाध्यमहरुले जनाएका छन् ।

तर सम्झौताको बदलामा अमेरिकाले युक्रेनलाई सुरक्षाको प्रत्याभूति दिएको छैन। यो सम्झौताको लागि युक्रेनको मुख्य शर्त थियो। अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले युक्रेनी राष्ट्रपति भ्लादिमिर जेलेन्स्की यो साता वासिङ्टनमा सम्झौतामा हस्ताक्षर गर्न आउन सक्ने बताएका छन् । यसअघि दुवै नेताले एकअर्काविरुद्ध कडा शब्द प्रयोग गरेका थिए ।

विगतमा, युक्रेनी राष्ट्रपति जेलेन्स्कीले ट्रम्पको खनिज सम्झौताको प्रस्तावलाई अस्वीकार गरिसकेका थिए र उनले आफ्नो देश नबच्ने बताएका थिए ।  युक्रेनमा दुर्लभ खनिजहरूको ठूलो भण्डार छ। यी खनिजहरू अवस्थित केही क्षेत्रहरू हाल रूसको नियन्त्रणमा छन्।  

तर फेब्रुअरी १० मा फक्स न्युजसँगको अन्तर्वार्तामा अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले भनेका थिए,‘ मैले उहाँलाई ५०० अर्ब डलर मूल्यको दुर्लभ पृथ्वीको खनिज आवश्यक रहेको बताएको छु। र उहाँले त्यसमा झन्डै सहमति जनाइसक्नुभएको छ।’

यो अन्तर्वार्ता पछि जेलेन्स्कीले भने, ‘यो गम्भीर कुराकानी थिएन। म मेरो देश बेच्न सक्दिन।’

के अब युद्ध रोकिन्छ ?

ट्रम्पले भनेका थिए कि युक्रेनले अमेरिकालाई यसको दुर्लभ खनिज प्रयोग गर्न दिनु पर्छ किनभने जो बाइडेन प्रशासनले रूससँगको युद्धमा अरबौं डलर सहयोग गरेको थियो। ट्रम्पले मंगलबार अमेरिकाले युक्रेनलाई अहिलेसम्म ३०० देखि ५०० अर्ब डलर सहयोग गरेको बताएका थिए । अमेरिकाले जेलेन्स्कीलाई तानाशाह भन्दै युद्धको सुरुवात रुसले नभई युक्रेनले गरेको आरोप लगाएको थियो ।  

यो खनिज सम्झौतालाई रुस विरुद्ध युक्रेनलाई अमेरिकाको समर्थन जारी राख्नको लागि महत्वपूर्ण सर्तका रूपमा हेरिएको छ। यो सम्झौता युक्रेन र रुसबीचको युद्धविरामको दिशामा पहिलो कदम हुने ट्रम्प प्रशासनको विश्वास छ ।

मंगलबार रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनले युक्रेनको खनिजमा अमेरिकाको पहुँचमा बाधा नपर्ने बताएका छन् । यसमा रुसले कब्जा गरेको क्षेत्रका खनिजहरू पनि समावेश छन्।

यो सम्झौताको बदलामा अमेरिकाले युक्रेनलाई सुरक्षाको ग्यारेन्टी नदिए पनि यसपछि युद्धविरामको प्रयासले गति लिन सक्ने विश्वास गरिएको छ ।

युक्रेनको खनिजमा ट्रम्पको नजर किन ?

ट्रम्पले युक्रेनको खनिज अधिग्रहणमा किन यति धेरै जोड दिइरहेका छन् भन्ने अहिले मुख्य प्रश्न बनेको छ।

वास्तवमा, दुर्लभ पृथ्वीको खनिज खजाना जुन ट्रम्पले हेरिरहेका छन् ती इलेक्ट्रिक कारदेखि आधुनिक हतियार र सैन्य उपकरणहरू सबै बनाउन प्रयोग गरिन्छ। चीनले हाल दुर्लभ पृथ्वी खनिजहरूको विश्वव्यापी आपूर्ति नियन्त्रण गरिरहेको छ ।  

हुनसक्छ, चीनलाई रोक्न ट्रम्पले दुर्लभ पृथ्वी खनिजहरूको उत्पादन र आपूर्तिमा अमेरिकाको हिस्सा बढाउन खोजिरहेका छन्। विगत केही दशकहरूमा, चीन दुर्लभ पृथ्वी खनिजहरूको उत्खनन र प्रशोधन गर्ने हिसाबले सबैभन्दा ठूलो देश बनेको छ। यसले यी खनिजहरूको विश्वव्यापी उत्पादनको ६० देखि ७० प्रतिशत नियन्त्रण गर्दछ। प्रशोधन क्षमतामा पनि चीनको ९० प्रतिशत हिस्सा छ ।

दुर्लभ पृथ्वी खनिजहरूको लागि चीनमा अमेरिकी निर्भरता ट्रम्प प्रशासनको लागि चिन्ताको विषय हो। यसले आर्थिक र सैन्य मोर्चामा चीनविरुद्धको अमेरिकालाई कमजोर बनाउन सक्छ।

युक्रेनमा कस्ता खनिजहरू छन् ?

युक्रेनसँग ३० खनिजमध्ये २१ को भण्डार छ । जसलाई युरोपेली संघले ‘क्रिटिकल कच्चा पदार्थ’ भन्छ। युक्रेनसँगको यी खनिजहरूको भण्डार सम्पूर्ण विश्वमा दुर्लभ पृथ्वी खनिजहरूको भण्डारको ५ प्रतिशत हो।  

युक्रेनका अधिकांश दुर्लभ पृथ्वी खनिजहरूको भण्डार क्रिस्टलीय शिल्डको दक्षिणी क्षेत्रमा छन्। यहाँका अधिकांश क्षेत्रहरू हाल रुसले ओगटेका छन्।

हाल युक्रेनमा १९ मिलियन टन ग्रेफाइटको भण्डार छ। यसलाई विद्युतीय सवारी साधन बनाउन प्रयोग गरिन्छ । युक्रेनसँग विद्युतीय सवारी साधनका लागि प्रयोग हुने ब्याट्री बनाउन आवश्यक लिथियमको भण्डार पनि छ। युरोपमा लिथियमको सबैभन्दा ठूलो भण्डारको एक तिहाइ युक्रेनसँग मात्र छ।

रुसी आक्रमण अघि युक्रेनले विश्वको सात प्रतिशत टाइटेनियम उत्पादन गरेको थियो। यो विमानदेखि पावर स्टेशनहरूसम्मको निर्माणमा प्रयोग गरिन्छ।

रुसले युक्रेनमा दुर्लभ पृथ्वी खनिजको केही भण्डार कब्जा गरेको छ। युक्रेनका आर्थिक मामिला मन्त्री युलिया स्विरिडेन्कोका अनुसार रुसले करिब ३५० अर्ब डलर बराबरको खनिज सम्पदा आफ्नो कब्जामा लिएको छ ।

दुर्लभ पृथ्वी खनिजहरू के हुन् ?

दुर्लभ पृथ्वी १७ रासायनिक समान तत्वहरूको सामूहिक नाम हो । जुन आधुनिक प्रविधि र उद्योगहरूमा प्रयोग गरिन्छ। तिनीहरू स्मार्टफोन, कम्प्युटर, चिकित्सा उपकरणहरू सहित धेरै चीजहरू र प्रविधिहरू बनाउन प्रयोग गरिन्छ।

दुर्लभ पृथ्वीका खनिजहरूमा स्क्यान्डियम, इट्रियम, ल्यान्थेनम, सेरियम, प्रासाडोनियम, नियोडियम, प्रोमेथियम, समेरियम, युरोपियम, ग्याडोलिनियम, टर्बियम, डिस्प्रोसियम, होल्मियम, एर्बियम, थुलियम र लुटेटियम समावेश छन्।

यी खनिजहरूलाई ‘दुर्लभ’ भनिन्छ किनभने यो तिनीहरूको शुद्ध रूपमा फेला पार्न लगभग दुर्लभ छ। यद्यपि तिनीहरूका केही भण्डारहरू संसारभरि अवस्थित छन्।  

थोरियम र युरेनियम जस्ता रेडियोधर्मी तत्वहरूसँग दुर्लभ पृथ्वी खनिजहरू पाइन्छ। तर तिनीहरूलाई अलग गर्न, धेरै विषाक्त रसायनहरू चाहिन्छ। त्यसैले तिनीहरूको प्रशोधन धेरै गाह्रो र महँगो हुन्छ।